Kako se menjao nacionalni sastav stanovništva Subotice od 1910. do 1919. godine? Godina 1910. je u Gradu možda sam vrhunac jednog talasa uzleta, napretka, izgradnje i velikih očekivanja. Nasuprot tome 1919. označava izlazak iz rata i početak konsolidacije nove srpske vlasti, koja je do tada vladala samo južno od Dunava. Ako za usporedbu uzmemo podatke iz državnog popisa 1910. godine koji sprovodi mađarska država i gradskog popisa u proleće 1919. godine koji obavlja nova lokalna vlast, dolazimo do sledećih rezultata. Broj Bunjevaca je porastao gotovo duplo ( 196%), dok se broj Mađara još rapidnije smanjio – ostalo ih samo 28% od popisanih pre promene imperiuma! Povećanje iskazanih Srba je vrlo veliko – 249%, a opadanje Nemaca slično po procentu – 222%. Zanimljivost je da je najstabilniji bio broj Jevreja, beleži minimalno opadanje – 246 popisanih ili 9%.
Ovaj subotički primer samo svedoči da sami “popisi” /t.j. brojanje nikad ne daju potpunu i pravu sliku. Popise stanovništva uvek i isključivo organizuje i sprovodi vlast, obično državna ali u ovom slučaju i gradska – i pokušava da usmeri i odredi okvire, elemente koji se popisuju. Upravo zbog toga oni često više govore o “popisivačima” t.j. organizatorima popisa nego o samim objektima popisa. Samo u širem vremenskom kontekstu i sa više strana osvetljeni i sagledani rezultati, mogu nam dati približnu realnu sliku stvarnog stanja.
A ono je bilo sledeće. Pobednici u najkrvavijem ratnom sukobu su pobedili, gubitnici izgubili. Pobednicima pripada moć, slava i plen, teritorije. Gubitnici gube sve, budućnost, moć, čast, teritorije. Svima je bilo jasno da nikada više neće biti kako je bilo do tada, ali niko nije sa sigurnošću mogao da zna šta nosi novo doba. Stare carevine, kraljevine, držve su uništene a nove se još nisu rodile. I u Subotici 1919. vlada stanje provizoriuma i iščekivanja.
Upravo i zbog toga jasno je da se u Subotici 1919. godine – javno izjasniti Mađarem nije bilo lako! Mnogo je oportunije, lakše bilo “biti” Bunjevac! (broj Bunjevaca NIKADA nije ni približno dostigao taj broj u čitavom narednom veku. U današnjem periodu – (2011. – 2019.) broj konstantno opada.
zapisi iz palanke 